Η βασική εκπαιδευτική περίοδος στη ζωή ενός ανθρώπου διαρκεί περίπου 11 χρόνια, καθώς ξεκινά από την ηλικία των 6 ετών και ολοκληρώνεται περίπου στην ηλικία των 17 χρόνων. Κατά τη διάρκεια λοιπόν αυτής της περιόδου, το παιδί και ο έφηβος καλείται σε καθημερινή βάση να σηκώνει τη δυσβάσταχτη σχολική τσάντα και το περιεχόμενό της (βιβλία, τετράδια, κλπ.). Πολύ συχνά αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη διαμαρτυρία των μαθητών για καταπόνηση και μυοσκελετικούς πόνους, αλλά και την ανησυχία των γονέων για την υγεία των παιδιών τους. Ποια προβλήματα λοιπόν μπορούν να προκύψουν από την λανθασμένη χρήση της σχολικής τσάντας, και με ποια κριτήρια θα επιλέξουμε την καταλληλότερη τσάντα για το παιδί μας ώστε να τα αποτρέψουμε;
Ας ξεκινήσουμε απαντώντας σε μία πολύ συχνή ερώτηση-ανησυχία των γονέων: “Μπορεί η σχολική τσάντα να προκαλέσει σκολίωση;” Η απάντηση είναι ένα σαφέστατο όχι. Η σχολική τσάντα δεν μπορεί να προκαλέσει σκολίωση, καθώς η μικρή διάρκεια φόρτισης ανά ημέρα (περίπου 20 λεπτά/ημέρα πηγαίνοντας και επιστρέφοντας από το σχολείο κουβαλώντας την τσάντα), δεν μπορεί να επιφέρει μεταβολή στην ανάπτυξη των οστών. Όμως, το γεγονός ότι η σχολική τσάντα δεν μπορεί να προκαλέσει σκολίωση, δεν πρέπει να μας εφησυχάζει, καθώς μπορεί να δημιουργήσει μία πληθώρα μυοσκελετικών προβλημάτων στους μαθητές.
Πολλαπλές έρευνες σε χώρες όπως η Αμερική, η Μεγάλη Βρετανία, η Νέα Ζηλανδία, κ.α. απέδειξαν πως το βάρος αλλά και η λανθασμένη μεταφορά της σχολικής τσάντας μπορούν να προκαλέσουν:
- πόνο στη μέση (οσφυαλγία) και τον αυχένα εξαιτίας του μεγάλου βάρους του φορτίου της τσάντας
- τραυματισμούς της ωμικής ζώνης, λόγω της μεγάλης πίεσης που δέχονται οι κλείδες από τους ιμάντες (λουριά) της τσάντας
- μυϊκή καταπόνηση και μυϊκές θλάσεις που οφείλονται τόσο στο μεγάλο φορτίο, όσο και στον λανθασμένο τρόπο με τον οποίο οι μαθητές σηκώνουν τη σχολική τσάντα για να τη βάλουν στους ώμους τους.
Όλα αυτά τα μυοσκελετικά προβλήματα -εφόσον προκύψουν- μπορούν εύκολα να αντιμετωπιστούν με τις μεθόδους της φυσικοθεραπείας και ο μαθητής μπορεί να επανέλθει γρήγορα στην καθημερινότητά του. Επειδή όμως η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία, όλη αυτή η καταπόνηση μπορεί να αποφευχθεί απλά επιλέγοντας κατάλληλη και εργονομική τσάντα για το παιδί μας, και εκπαιδεύοντας το στο πώς θα σηκώνει την τσάντα του με ασφαλή τρόπο.
Συχνά, ο προβληματισμός κατά την επιλογή σχολικής τσάντας αφορά τον τύπο της, το αν δηλαδή θα προτιμήσουμε μία τσάντα τύπου σακιδίου, χιαστί ή με ρόδες. Η τσάντα τύπου σακιδίου είναι αποδεδειγμένα η πλέον κατάλληλη και εργονομική επιλογή, καθώς κατά τη χρήση της διατηρείται η σωστή στάση του σώματος. Παράλληλα, κατανέμεται ισόποσα το βάρος του φορτίου και μειώνεται η απόσταση του κέντρου βάρους του φορτίου από τον κορμό του σώματος, ενώ τέλος, επιτρέπεται η ελεύθερη κίνηση των μελών του σώματος.
Αφότου λοιπόν επιλέξαμε την τσάντα τύπου σακιδίου πλάτης, θα πρέπει να ορίσουμε και τα εργονομικά χαρακτηριστικά της. Με απλά λόγια, τα χαρακτηριστικά εκείνα, που θα κάνουν τη χρήση της ασφαλή και πρακτική για τον μαθητή, όπως:
Το βάρος της τσάντας θα πρέπει να είναι μικρότερο από το 10% του βάρους του παιδιού. Για παράδειγμα, ένα παιδί που ζυγίζει 50 κιλά, θα πρέπει να κουβαλά μία τσάντα βάρους λιγότερο από 5 κιλά.- Το μέγεθος της θα πρέπει να είναι μικρότερο από την πλάτη του παιδιού, δηλαδή να εκτείνεται μεταξύ των δύο ωμοπλατών.
- Θα πρέπει να διαθέτει δύο ιμάντες εξάρτησης (λουριά), φάρδους 5 cm, με ενισχυμένες βάτες ώστε να μην πιέζονται οι κλείδες.
- Η βάση τσάντας θα πρέπει να βρίσκεται στη γραμμή των ισχίων του παιδιού.
- Προτιμούμε τσάντες με ιμάντα στην περιοχή του θώρακα για σταθερότητα κατά τη βάδιση.
- Στις θήκες που βρίσκονται δεξιά και αριστερά της τσάντας τοποθετούμε τα ελαφριά αντικείμενα.
- Σωστός τρόπος τοποθέτησης των βιβλίων μέσα στην τσάντα: τα βαριά πιο κοντά στη σπονδυλική στήλη, τα πιο ελαφριά στο μπροστινό μέρος της τσάντας.
- Τοποθετούμε κάθε φορά μόνο τα απαραίτητα βιβλία και αντικείμενα στην τσάντα.
Εξίσου σημαντικό είναι να ενημερώσουμε τον μαθητή για το πώς θα τοποθετεί την τσάντα του εντός του σχολικού χώρου. Συνήθως, οι μαθητές λανθασμένα τοποθετούν την τσάντα τους επάνω στην καρέκλα τους μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας. Αυτό έχει ως συνέπεια να περιορίζεται ο χώρος της καρέκλας τους και να αποκτούν κακή στάση σώματος για όλες αυτές τις διδακτικές ώρες που περνούν σε καθιστή θέση. Αυτό οδηγεί αυτόματα στην εμφάνιση μυοσκελετικών πόνων που συνοδεύουν τον μαθητή κατά τη διάρκεια της ημέρας του, ακόμη και αφότου φύγει από το σχολικό χώρο. Ο απλούστατος τρόπος για να αποφευχθεί αυτό το πρόβλημα, είναι να μάθουν οι μαθητές να κρεμούν την τσάντα τους στο ειδικό γαντζάκι που βρίσκεται στα πλάγια του θρανίου τους, και όχι επάνω στην καρέκλα τους.
Τέλος, είναι αναγκαίο να διδάξουμε στους μαθητές το σωστό τρόπο για σηκώνουν την τσάντα τους, καθώς αρκετοί μυοσκελετικοί τραυματισμοί εντοπίζονται κυρίως σε αυτή τη διαδικασία. Ο ασφαλής τρόπος ανύψωσης της τσάντας λοιπόν είναι ο εξής: με λυγισμένα γόνατα φέρνουμε την τσάντα κοντά στο σώμα και χρησιμοποιώντας τα πόδια και όχι τη μέση μας, σηκώνουμε και ακουμπάμε την τσάντα επάνω στο θρανίο. Από εκεί την τοποθετούμε στην πλάτη μας. Σηκώνοντας σωστά την τσάντα με αυτό τον τρόπο, η υποδοχή του βάρους γίνεται από τους κοιλιακούς μύες και τους μύες της πλάτης, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού.
Συνοψίζοντας, διαπιστώνουμε πως για την ορθή επιλογή μίας σχολικής τσάντας, αυτό που θα πρέπει να έχουμε ως βασικό κριτήριο, είναι η εργονομία της, και όχι αποκλειστικά το σχέδιό της. Παράλληλα, είναι απαραίτητο να διδάξουμε στο παιδί μας ήδη από τον πρώτο χρόνο του στο σχολείο τον σωστό τρόπο για να σηκώνει την τσάντα του και πώς να την τοποθετεί εντός της σχολικής αίθουσας. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε την σημαντικότατη συμβολή που μπορεί να έχει η εκπαιδευτική κοινότητα στο ζήτημα αυτό, μέσω της σωστής ενημέρωσης γονέων και μαθητών.
Ο Σύλλογος Φυσικοθεραπευτών του Περιφερικού Τμήματος Νομού Μαγνησίας, μέσω της εθελοντικής δράσης των μελών του και σε συνεργασία με τους φορείς υγείας του τόπου μας, έχει ήδη προβεί σε μυοσκελετική αξιολόγηση μαθητών των σχολείων του νομού μας με στόχο τον έγκαιρο εντοπισμό μυοσκελετικών προβλημάτων, αλλά και την αντιμετώπισή τους. Με τη συμβολή όλων μας λοιπόν – γονείς, εκπαιδευτικοί, φορείς υγείας-, το φαινόμενο της καταπόνησης ή ακόμη και του τραυματισμού λόγω της σχολικής τσάντας είναι πολύ εύκολο να εκλείψει, και τα παιδιά μας να πηγαίνουν σχολείο με λιγότερη… διαμαρτυρία!
Επιμέλεια:
Χρηστάκη Ολυμπία, Φυσικοθεραπεύτρια